Pendant longtemps, le retable de l’Adoration des Mages dans la basilique San Nazaro Maggiore de Milan a été attribué à un artisan allemand. Aux termes d’une étude et d’une restauration effectuées par l’IRPA, il se révèle comme un chef-d’œuvre d’une célèbre dynastie de sculpteurs bruxellois : les Borman. Ce retable retrouve aujourd’hui sa splendeur d'antan et nous offre un aperçu fascinant de notre histoire. Découvrez-le lors des Heritage Days, grâce à une visite exceptionnelle de l’Atelier des sculptures en bois polychromé.

L’Atelier des sculptures en bois polychromé de l’IRPA a étudié et restauré un magnifique retable bruxellois du XVe siècle provenant de l’église de San Nazaro Maggiore, à Milan. Parallèlement à l'étude, un traitement a consisté à enlever les interventions postérieures pour redécouvrir sa riche polychromie d’origine. Les épaisses couches de vernis retirées ont fait apparaitre des détails époustouflants. C’est la découverte de marques qui a permis de confirmer de manière irrévocable que l’œuvre est bien une production de la guilde des menuisiers et de la guilde des sculpteurs de la ville de Bruxelles.

Les Bormans appartenaient à la corporation des Quatre Couronnés qui rassemblaient maçons, tailleurs de pierres, sculpteurs et ardoisiers de la ville, et dont la maison occupe le n° 18 de la Grand-Place. Cette dynastie de sculpteurs a connu un énorme succès dans toute l’Europe pendant quatre générations notamment au travers de la production de retables. Leurs œuvres font partie des collections des plus grands musées du monde, comme le Louvre à Paris ou le Metropolitan Museum de New York. La qualité exceptionnelle de la taille des reliefs et certaines prouesses techniques donnent à penser que le retable pourrait être de la main de Jan II Borman lui-même.

Le retable raconte l'Adoration des Mages, un sujet qui se prête à la représentation de riches costumes et à une magnifique polychromie d'origine. Le retable même, qui était emmuré, était en relativement bon état. Mais la polychromie d'origine n'était plus visible en raison d'une lourde intervention effectuée vraisemblablement au XIXe siècle. "À l’origine, le retable était très coloré, avec de nombreuses surfaces dorées et toute une palette de techniques et de motifs décoratifs très raffinés en usage à la fin du XVe siècle", explique Emmanuelle Mercier, responsable de l’Atelier des sculptures en bois polychromé de l’IRPA. "À un moment donné, ces couleurs ont été considérées comme 'criardes' et sont passées de mode. Le retable a alors été recouvert d'un vernis brun brillant qui a considérablement modifié l'œuvre."

Ce projet d’étude et la restauration de l'Adoration des Mages ont été réalisés en partenariat avec la surintendance des biens culturels de Milan, la paroisse San Nazaro Maggiore et le diocèse de Milan et sont accompagnés d’un comité scientifique international. Ils ont été rendus possibles grâce au Fonds Jean-Jacques Comhaire et au Fonds René et Karin Jonckheere gérés par la Fondation Roi Baudoin. Ils ont uni leurs forces avec la Fondation Périer-d'Ieteren et la banque italienne Intesa San Paolo.

Visite guidée, samedi 16/09/23 et dimanche 17/09/23.

25 personnes max par visite, uniquement sur réservation. Choisissez l'heure et la langue à l'étape suivante.

La visite de l’atelier dure 25 minutes et est précédée d’une présentation de l’IRPA (5 min.).

Lange tijd werd het altaarstuk van de Aanbidding der Koningen in de basiliek San Nazaro Maggiore in Milaan toegeschreven aan een Duitse ambachtsman. Na een studie en restauratie in het KIK is gebleken dat het een meesterwerk is van een beroemde dynastie van Brusselse beeldhouwers: de Bormans. Dit baankbrekende kunstwerk is in zijn oude luister hersteld en biedt ons een fascinerend inzicht in de 15de-eeuwse internationale uitwisselingen binnen Europa. Ontdek er alles over tijdens de Open Monumentendagen (Heritage Days), met een exclusief bezoek aan het afgewerkte retabel in het Atelier polychrome houtsculptuur.

Het Atelier polychrome houtsculptuur van het KIK heeft een prachtig 15de-eeuws Brussels altaarstuk uit de kerk van San Nazaro Maggiore in Milaan bestudeerd en gerestaureerd. Tegelijkertijd met de studie werd een behandeling uitgevoerd waarbij latere ingrepen werden weggenomen om de rijke oorspronkelijke polychromie te herontdekken. De dikke lagen vernis die werden verwijderd onthulden adembenemende details. Het was de ontdekking van merktekens in het hout die onherroepelijk bevestigde dat het kunstwerk inderdaad werd gemaakt door de gilden van beeldhouwers en houtbewerkers van de stad Brussel.

De Bormans behoorden tot het gilde van de Vier Gekroonden, dat bestond uit metselaars, steenhouwers, beeldhouwers en leidekkers uit de stad, en waarvan het huis op nummer 18 van de Grote Markt staat. Vier generaties lang genoot deze dynastie van beeldhouwers enorm succes in heel Europa, vooral in de productie van retabels. Hun werken zijn te vinden in de collecties van 's werelds grootste musea, waaronder het Louvre in Parijs en het Metropolitan Museum in New York. De uitzonderlijke kwaliteit van het reliëfsnijwerk en bepaalde technische hoogstandjes doen vermoeden dat het altaarstuk het werk is van Jan II Borman zelf.

Het altaarstuk stelt de Aanbidding der Koningen voor, een onderwerp dat zich leent voor de weergave van rijke kostuums en prachtige polychromie. Het retabel zelf, dat was ingemetseld, was in relatief goede staat. De originele polychromie was echter niet meer zichtbaar door verregaande aanpassingen, waarschijnlijk uitgevoerd in de 19de eeuw. “Oorspronkelijk was het altaarstuk zeer kleurrijk, met talrijke vergulde oppervlakken en een hele reeks zeer verfijnde decoratieve technieken en motieven die aan het einde van de 15de eeuw in gebruik waren,” legt Emmanuelle Mercier, hoofd van het Atelier polychrome houtsculptuur van het KIK, uit. “Op een gegeven moment werden deze kleuren als 'schreeuwerig' beschouwd en raakten ze uit de mode. Het altaarstuk werd toen bedekt met een glanzende bruine vernis, wat het kunstwerk er totaal anders deed uitzien.”

Dit onderzoeksproject en de restauratie van de Aanbidding der Koningen zijn uitgevoerd in samenwerking met de Superintendence van Cultureel Erfgoed van Milaan, de parochie van San Nazaro Maggiore en het aartsbisdom Milaan, en een internationaal wetenschappelijk comité. Het werd mogelijk gemaakt door het Fonds Jean-Jacques Comhaire en het Fonds René en Karin Jonckheere beheerd door de Koning Boudewijnstichting, samen met de Fondation Périer-d'Ieteren en de Italiaanse bank Intesa San Paolo.

Rondleiding met gids, zaterdag 16/09/23 en zondag 17/09/23.

Max 25 personen per rondleiding, alleen na reservatie. Kies het tijdstip en de taal van uw voorkeur in de volgende stap.

Het bezoek aan het atelier duurt 25 minuten en wordt voorafgegaan door een presentatie over het KIK (5 minuten).

Altarpiece from Milan - Exclusive Visit: Polychrome Wood Sculpture Studio